De tragedie van Drama

Masker  gedrag

Mensen willen aandacht.

Gezien, gehoord en begrepen worden is een basis behoefte van ieder mens. Ooit schreef Freek de Jonge een 'blues nummer over aandacht. Als kind kreeg hij heel veel speelgoed en wat hij miste was........ aandacht. Aan het slot van het lied zingt hij: 'Aandacht houd je eeuwig en voor altijd uit de kroeg. Aandacht!' 

Net als bij Freek is het onvermijdelijk dat onze behoeftes als mens lang niet altijd worden vervuld. Het komt jammer genoeg regelmatig voor dat mensen daarin al heel jong een groot gemis ervaren. Denk aan een ouder die om wat voor reden dan ook niet beschikbaar is voor een kind. Schadevrij opvoeden is een illusie en het is heel normaal dat je als kind kwetsingen oploopt die je op latere leeftijd nog niet hebt verwerkt. Wil je hier meer over weten? Lees en kijk dan het artikel over 'Weerstand als zelfbescherming' in mijn digitale leeromgeving.

Pijnlijke ervaringen uit het verleden die we niet hebben verwerkt blijven onder de oppervlakte een rol spelen. En komen vooral in stressvolle situaties weer aan de oppervlakte. Onze 'schaduw kant' komt steeds weer terug totdat we haar onder ogen zien en de lessen leren die nodig zijn.

Hoe werkt zelfbescherming?

Het onbewuste wil als zelfbeschermingsmechanisme nieuwe pijnlijke ervaringen voorkomen. Zodra er gevaar dreigt gaat ons overlevingsmechanisme aan de slag om onszelf te beschermen. Je zou ook kunnen zeggen dat ons Ego gaat vechten, vluchten of bevriest. Terwijl onze Ziel juist behoefte heeft aan contact, kwetsbaarheid en nabijheid.

Onbedoeld kunnen mensen zo in ‘Spelmatige situaties’ terecht komen omdat de onderstroom het gedrag van mensen bepaalt zonder dat betrokkenen zich daar bewust van hoeven te zijn.

Deze zelfbescherming levert ons een schijnzekerheid op. Want aan de ene kant worden we niet opnieuw gekwetst én aan de andere kant vermijden we werkelijk contact, kwetsbaarheid en verantwoordelijkheid nemen voor wat er speelt in het hier en nu. Waardoor onze behoeften niet worden vervuld. Zo ontstaat er een interne strijd tussen een deel van onszelf dat contact wil én een deel dat afstand wil houden. En komt die strijd vaak extern tot uiting in het contact met een ander.

Wat is Drama?

Drama is spelmatig gedrag met een negatieve afloop waarbij de hoofdrolspelers zich laten leiden door onbewuste behoeften en zelfbeschermingsmechanismen. Het ontbreekt aan heldere communicatie en logisch nadenken over de feiten. Drama kennen we al vanuit de tijd van de Griekse tragedies en ieder mens komt er dagelijks wel een paar keer in terecht. Het kan gaan om kleine ruzies en frustraties tot en met grote dingen zoals de "MeToo" affaire en gevallen van moord en doodslag. De schokkende verhalen over 'The Voice' en 'De Wereld Draait Door' geven aan dat  er zowel individueel als maatschappelijk nog flink wat werk aan de winkel is voordat we een veilige samenleving met open communicatie hebben gecreëerd.  

De Drama Driehoek komt uit de Transactionele Analyse en is ontwikkeld door Stephen Karpman. Het geeft inzicht in de posities die mensen innemen als ze in Drama terecht komen. 

Kenmerkend voor Drama zijn 3 elementen:

• Herhaling. Mensen herhalen vaak dezelfde patronen. In een relatie ontstaat er bijvoorbeeld regelmatig ruzie omdat de ene partner zijn rommel niet opruimt en de ander daar boos over wordt. Ken jij van die voorbeelden waarbij de gedachte opkomt: 'Daar gaan we weer? Het is ook altijd hetzelfde liedje.'
•  Logisch denken ontbreekt. De emoties lopen meestal hoog op en wat ontbreekt is even afstand nemen om de feiten onder ogen te zien. Wat gebeurt hier nou? Wat wordt er in jou én in mij geraakt? Welk patroon herhaalt zich tussen ons? Welke behoeften worden niet vervuld?
• Bijbedoelingen. Als de verwijten over tafel gaan dan is het nog steeds niet duidelijk wat mensen willen bereiken. De onvervulde behoefte bepaalt de dynamiek van het Spel. Meer over het vervullen van behoeften vind je in het artikel het recept voor behoeften vervullen.

Het Drama begint altijd met een 'trigger' ook wel het lokaas genoemd. Als iemand - onbewust - uitnodigt om spelmatig gedrag aan te gaan dan is het de vraag of je wel of niet 'hapt'. Vooral in stressvolle situaties zijn we sneller geneigd om te 'happen'. Bewustwording van herhalende patronen maakt het mogelijk om te voorkomen dat je - minder - in Drama terecht komt.

Welke rollen spelen mee?

In het dagelijks taalgebruik is een slachtoffer iemand die (tijdelijk) hulp nodig heeft. Een redder iemand die een persoon helpt die in nood is. Bijvoorbeeld iemand duikt in het water en redt een kind dat nog niet kan zwemmen. En een aanklager is iemand die misstanden aan de kaak stelt. Zoals een Officier van Justitie.

In de Dramadriehoek worden de begrippen Slachtoffer, Redder en Aanklager met een hoofdletter geschreven. Ze worden gebruikt voor de aanduiding van ingenomen rollen waarin zowel de eigen verantwoordelijkheid als die van de ander wordt miskend. Helder en logisch denken doet even niet meer mee. 

Elk mens bevindt zich elke dag wel een paar keer in de Drama driehoek. Soms kort en gaat het om iets kleins. En soms ook groot en dan duurt het Drama langer. Ook goed om te weten is dat mensen hun favoriete ‘instap’ positie hebben. Het is zeer waardevol om van jezelf te weten welke rol jij het makkelijkst oppakt. En waarschijnlijk is er ook een rol waar je een hekel aan hebt. Je vindt een Aanklager bijvoorbeeld veel te hard of juist een Slachtoffer een 'watje' en daar heb je helemaal niets mee. Mensen kunnen - soms razendsnel - van positie verwisselen. Het leven is soms net een flipperkast.

De drie verschillende rollen zijn:  

Het Slachtoffer miskent zijn vermogen om zelf problemen op te lossen. In de praktijk zijn twee verschillende type slachtoffers te herkennen.

Type 1 heeft de neiging om medelijden op te wekken door zich klein te houden. Ken je Calimero nog? De Redder wordt onbewust uitgenodigd om in actie te komen en het probleem het Slachtoffer op te lossen. 

Type 2 klaagt veel maar doet niets om de problemen zelf op te lossen. De Aanklager reageert vaak op dit soort gedrag door bijvoorbeeld met stemverheffing te zeggen: "Ach man, zeur toch niet zo. Doe er dan iets aan als het je niet bevalt". 

Het Slachtoffer neemt in beide gevallen geen verantwoordelijkheid voor zijn gedrag of de situatie. En geeft daarmee zijn invloed weg.

De Redder miskent dat de ander meestal heel goed in staat is zijn eigen problemen op te lossen. Door het beter te weten en (ongevraagd) de verantwoordelijkheid van de ander over te nemen wordt het Slachtoffer klein en afhankelijk gehouden. De Redder ontleent zijn gevoel van eigenwaarde voor een belangrijk deel aan zijn reddersrol en vergeet vaak om goed voor zijn eigen behoeften te zorgen. Als de Redder zelf niet krijgt wat hij nodig heeft dan ligt de teleurstelling op de loer. Stank voor dank! 

De Aanklager weet het net als de Redder ook beter maar miskent dat de ander goede intenties heeft. Doe nou maar wat ik zeg want dan is het probleem zo opgelost! 

Als de ander niet doet wat de Aanklager zegt dan krijgt hij het gevoel dat er niet naar hem wordt geluisterd. De daaruit voortkomende boosheid projecteert hij op de ander in de vorm van verwijten. Met stemverheffing en een priemende vinger: "Ik heb het je nog zo gezegd. Luister dan eens een keer".

Waarom is het Drama?

• Oordelen en goed/fout denken voeren de boventoon
• Mensen worden als wel of niet oké aangemerkt
• Het ontbreekt aan het uitspreken van behoeften en het maken van afspraken
• Afspraken worden niet nagekomen en mensen spreken elkaar er niet op aan
• Feedback ontbreekt en staat groei van autonomie in de weg
• Meedoen aan Drama zorgt voor herhaling van oude patronen (daar gaan we weer!)

De rol van de Omstander.

Van origine bestaat de Drama Driehoek uit drie rollen. Het is niet voor niets een driehoek. Later heeft Petruska Clarkson nog een vierde rol benoemd die ook vaak speelt bij Drama. De rol van de Omstander. Want Omstanders kunnen onderdeel zijn van het probleem of onderdeel zijn van de oplossing.

Stel er zijn twee collega's uit jouw team die ruzie hebben. Het bederft de sfeer in het hele team en het duurt al maanden. Je kunt er voor kiezen om er niets mee te doen. Bijvoorbeeld omdat je het te ingewikkeld vindt, het niet jouw probleem is, je er je vingers niet aan wilt branden en noem nog maar wat redenen op. Ondertussen heb je er zelf wel last van. Je kunt er ook voor kiezen om er wel iets aan te doen. Bijvoorbeeld als leidinggevende door die collega's aan te spreken op hun gedrag en de impact daarvan op het team. Een beroep op ze te doen om hun probleem op te lossen en zo nodig hulp te bieden als ze er niet uitkomen. Zonder dat je gaat redden. Want het is hun probleem.

Wil je een hilarisch voorbeeld van omstanders die onderdeel zijn van het probleem? Luister dan eens naar dit korte fragment uit de Muppet Show:

Statler en Waldorf

Hoe voorkom je Drama?

Hier zijn wat tips:

• Leer de 'triggers' herkennen waarmee het Drama start
• Zorg dat in gespannen situaties eerst 'stoom afblaast' zodat je weer ontspant en het 'gezonde' verstand de feiten op een rijtje kan zetten
• Communiceer zonder oordeel want van een oordeel is nog nooit iemand beter geworden 
• Stel open vragen en achterhaal wat de behoeften van de ander en jezelf zijn
• Maak daar volwassen afspraken overVoor het leren herkennen van stress en spelmatige situaties en het schakelen naar een ontspannen stemming is het artikel Excelleren doe je zo! heel waardevol.

Natuurlijk wil je het liefst Drama voorkomen. En de realiteit is dat ieder mens er regelmatig in terecht komt. Het gaat al veel uitmaken als je het Drama leert herkennen. In het volgende artikel vertel ik hoe je leert schakelen van de Drama driehoek naar de Winnaars driehoek. Zodat je weer effectief kunt communiceren en handelen.

"Je gaat het pas zien, als je het doorhebt", Johan Cruyff

Neem de komende dagen eens de tijd om naar een paar soaps of reality series te kijken. Welke rollen herken je? Waar veranderen de hoofdrolspelers van rol? En welke rol nemen ze dan in? Je kunt ook beginnen met het filmpje hieronder. Want Fawlty Towers met John Cleese in de hoofdrol zit ook vol met Drama. Veel plezier met kijken en leren: